(NCPN)

Crisisbarometer

Door Wil van der Klift

Vanaf midden november 2001 hield Manifest de golf van (massa)ontslagen in Nederland, en elders op de wereld, voor zover de media daarover berichten, bij. We telden het totale banenverlies, niet het veel grotere aantal mensen dat ‘afvloeide’. Achter die cijfers gaat een echte economische crisis schuil die zich steeds verder verdiept. De komende periode zullen we de nadruk meer gaan leggen op de inkomensgevolgen van de crisis, terwijl inmiddels de werkloosheid blijft toenemen.

Toen we aan de rubriek begonnen waren er nog veel mensen die dachten dat het allemaal wel mee zou vallen met die werkloosheid. Er was toch eerder sprake van krapte op de arbeidsmarkt? Manifest voorspelde echter dat de crisis verder zou doorvreten. Inmiddels staan alle kranten dagelijks vol over massa-ontslagen en oplopende werkloosheid. We zullen daarom stoppen met het zo nauwkeurig mogelijk bijhouden van het banenverlies. Als zelfs Balkenende erkent dat de werkloosheid in Nederland iedere maand met zo'n 6.000 tot 7.000 mensen stijgt, kunnen we op dat punt een stapje terug doen. Omdat de werkloosheid zeker nog fors verder zal toenemen blijven we de afbraak van banen verder volgen, maar minder ‘dagelijks’.

Strijdbare én brede vakbeweging nodig

We zullen onze aandacht verleggen naar de inkomensvermindering, de afbraak van de koopkracht, door loonsverlagingen, prijs- en belastingverhogingen en hogere lasten. De omvangrijke blijvende groei van de werkloosheid zal het voor werknemers moeilijker maken om de loonstrijd te voeren. En precies op dat punt zal de aanval van regering en werkgevers worden gericht. Het automatiseringsbedrijf Aino heeft deze zomer de trend gezet: het personeel werd gedwongen om een salarisverlaging van 20 procent te aanvaarden. Het was slikken of stikken, zogenaamd om het bedrijf gezond te maken. De toon is gezet. Maar ook regering en werkgevers leggen de nadruk op loonmatiging. De aanval op de bevolking zal met name plaatsvinden middels loon- en uitkeringsverlaging, dat staat vast. Daarom worden ook de messen met de vakbeweging geslepen. Nu de vakbeweging ernstig verzwakt is door de offerbereidheid van de top en geen enkele aantrekkingskracht meer heeft, vallen werkgevers en regering met veel vlagvertoon aan. Tussen de regels door kan echter worden gelezen dat het poldermodel nog wel te redden valt als de vakbeweging maar bereid is tot verdergaande flexibilisering, decentralisatie en loonmatiging. Zolang de vakbewegingstop kiest voor het overlegmodel en aan de ondernemerseisen voldoet, mag ze meepraten. Het gevolg is dan uiteraard wel dat het ledenaantal nog verder daalt. Waar die spiraal toe leidt is duidelijk. Daarom is het maar te hopen dat de knuppel die Lodewijk de Waal van de zomer in het hoenderhok gooide ook echt serieus bedoeld is. De Nederlandse werknemers en uitkeringsgerechtigden zullen de komende periode harder dan ooit een strijdbare vakbeweging nodig hebben. Alleen op die manier kan de vakbeweging ook weer aantrekkelijk worden voor jongeren. De vakbeweging moet gewoon weer iets te bieden hebben! Individuele diensten voor leden en niet-leden is niet het antwoord. De meeste diensten zijn overal elders op de markt ook te koop, daarvoor hoef je zelfs geen contributie te betalen. Op het moment dat de politiek weer ergens over ging, wat je daar verder ook van mag vinden, nam het aantal leden van de politieke partijen weer toe. Er bestaat in de maatschappij en zeker onder jongeren, verscholen achter de individuele overlevingsstrategieën, een grote behoefte aan politiek, maatschappelijk en ideologisch debat. De keerzijde van het te ver doorgeschoten individualisme is een groeiende hang naar solidariteit en zingeving. Zakelijke dienstverlening, uithollen van verenigingsstructuren,individualisering van het aanbod heeft geleid tot een verschraling van het vakbondswerk. Alleen de oude rotten houden dat vol. Op dezelfde dag dat Nederland een parlementaire ruk naar rechts maakte, wonnen de Amsterdammers hun strijd tegen de privatisering van het openbaar vervoer. Waarom? Omdat er massale steun was voor een juiste doelstelling. Omdat er brede verbanden waren gelegd tussen werknemers, politieke groeperingen en belangenorganisaties. Omdat er naar buiten toe zichtbaar werd opgetreden. Omdat er debat was over een zaak van het grootste gewicht: het openbaar vervoer en de stelselmatige afbraak van de openbare dienstverlening. De les is dat we moeten knokken voor een strijdbare, maar zeker ook brede vakbeweging. Als de politiek zich met de vakbeweging bezighoudt, moeten vakbondsleden kunnen meepraten - in hun bonden - over politiek, over vrede, over de noodzaak van het behoud van openbare voorzieningen, over globalisering, over het afschaffen van wapentuig en vervangende productie.

Manifest zal de komende periode de aanval op de lonen bijhouden. Ook nu geldt weer dat velen wellicht denken dat het allemaal wel mee zal vallen. Er is echter sprake van een crisis die in omvang en diepte steeds meer toeneemt. De terugval van de investeringen in eigen bedrijven was in het tweede kwartaal 5,1 procent meer dan in hetzelfde kwartaal vorig jaar. De winkelverkopen in het eerste halfjaar zijn voor het eerst sinds 1994 gedaald. Doordat de consument nog 1,7 procent meer uitgaf dan vorig jaar is er nog altijd sprake van een lichte economische groei. Over het eerste halfjaar van 2002 bedroeg die 0,2 procent. Nu de koopkracht verder wordt uitgehold door prijsverhogingen, dure euro en straks premie- en belastingverhogingen, zal de economische motor helemaal stilvallen.

Inmiddels nam de Nederlandse uitvoer voor het derde achtereenvolgende kwartaal af: 2,2 procent. Niemand spreekt, gezien de economische malaise, meer van groei in het tweede deel van 2002. Sommige prognoses spreken nog de hoop uit dat de economie in de tweede helft van 2003 weer zal aantrekken, maar voor zulk optimisme zijn er geen gronden. De kans op groei van de export is nauwelijks aanwezig, omdat ook de andere economische blokken met dezelfde crisisverschijnselen kampen. De situatie in Latijns Amerika lijkt meer op een economisch kruitvat. Afrika is te arm om als markt te dienen en zelfs de groeiende Chinese economie biedt geen zekerheid. De uitvoer steeg weliswaar met 28,1 procent, maar de hightech-sector stagneert als gevolg van minder binnenlandse vraag. Dat is vooral voor buitenlandse investeerders een forse tegenvaller, omdat zij hoopten dat China hen uit de malaise zou helpen nu de technologiemarkten in de VS, Japan en Europa ingeklapt zijn. Het aantal faillissementen in Japan stijgt (15,8 procent meer dan vorig jaar) en de industriële productie daalt met 0,2 procent op maandbasis. Van de export zal een eventuele opleving niet snel komen en de aanvallen op het inkomen zullen zorgen voor vermindering van de koopkracht. Daar helpt het vrijmaken van het spaarloon niets aan. Hieronder een greep uit de ontslagaankondigingen in augustus, waaruit blijkt dat de massa-ontslagen nog in volle gang zijn.

Bedrijf aantal ontslagen bron

Nokia (Fin) 19.000 HC, 08-08

Royal Sun & alliance (VK) 1.200 FD, 09-08

American Airlines (VS) 7.000 NRC, 13-08

IBM (VS) 15.600 NRC, 14-08

Agere Systems (VS) 4.000 NRC, 15-08

Allianz (Dui) 11.000 FD, 15-08

Fujitsu computers (Jap) 2.100 FD, 16-08

Niet alleen in Nederland stijgt de werkloosheid. In Duitsland bijvoorbeeld ligt het werkloosheidspercentage nu op 9,7 procent (4,047 miljoen mensen!)